Rüzgar ve yönleri

RÜZGAR NEDİR VE RÜZGAR YÖNLERİ

Rüzgâr; Hava kütlesinin yeryüzüne yatay hareketidir. Meydana geliş nedeni; atmosferin düzensiz olarak ısınması sonucu yeryüzünde meydana gelen basınç farklılıkları yani basınç gradyanıdır.

Isınan hava yükselerek bulunduğu yerde bir düşük basınç yaratır. Başka taraftaki yüksek basınçtaki hava bu oluşan alçak basınca doğru akar. Bu şekilde tabiattaki denge sağlanır. Havanın bu dengeyi sağlamak üzere yaptığı düşey harekete hava akımı, yeryüzüne yatay yaptığı harekete rüzgâr denir.

Belirli bir noktanın üzerindeki havanın ağırlığına Basınç denir. Normal hava basıncı deniz seviyesinde ,15 derece sıcaklıkta ve 45. enlemlerde ölçülen basınçtır. Deniz seviyesinde 1013.25 milibar hava basıncı Normal Hava Basıncı olarak kabul edilir.  Bunun altı değerler Alçak Basınç, üstü değerler ise Yüksek Basınç sayılır. Deniz seviyesinden yükseldikçe basınç azalır.





               
Alçak basınç sistemleri olarak da adlandırılan Siklonlar, Kuzey Yarımküre'de genel olarak bulutlar, yağış ve fırtınaları getirirler.

Rüzgar, daima geldiği yönle isimlendirilir. Genelde 8 veya 16 yön olarak, pusula yönleriyle ya da 0-360 arasında 10’ar derecelik aralıklarla isimlendirilir.

Yüksek basınçlı sistemler olarak da adlandırılan Antisiklonlar, Kuzey Yarımküre'de saat yönünde ve dışarı doğru hava akımı oluştururlar. Yüksek basınçlı havalar genelde açık ve güzel havaları getirirler.

Rüzgarı oluşturan ve etkileyen üç kuvvet vardır.
• Basınç Farkı,
• Coriolis Etkisi,
• Sürtünme.

Basınç Farkı Gücü BFG
Dünyanın dengesiz ısıtması tarafından oluşturulan güç konumları arasındaki basınç farkı nedeniyle bir kuvvet oluşur. Buna, Basınç Farkı Gücü adı verilir. BFG rüzgar oluşumunun baş sorumlusudur. Rüzgarın hızını doğrudan etkiler.

Coriolis Etkisi
Dünya'nın dönmesi tarafından oluşturulan güç, nesnelerin hareketlerinin sapmasına neden olduğu için rüzgarın yönüne de etki eder.
Coriolis etkisinin enlemlere göre fonksiyonu değişir. Ekvatorda hiçbir Coriolis etkisi yoktur. Kutuplarda ise maksimum etkisi vardır. Coriolis etkisi sadece rüzgarın yönünü etkiler. Hızına etkisi yoktur.

Sürtünme
Sürtünme yüzeyi rüzgar hızını yavaşlatır ve Coriolis etkisi zayıflar.

Rüzgarlar, havanın yüksek basınçtan alçak basınca hareket etmesi sonucu oluşur.

Yüksek ve alçak basınç arası fark ne kadar çok ise, bu alanlar arası etkileşim o kadar kuvvetli olur ve rüzgar hızlanır. Ayrıca, basınç alanlarının arasındaki mesafe de rüzgar hızında etkilidir.

Rüzgarlar estikleri yönlere göre isimlendirilir. Bunun haricinde sürekli rüzgarlar, mevsimlik rüzgarlar, günlük rüzgarlar ve yerel rüzgarlar da vardır.Karadan denize, denizden karaya rüzgarlar
Bir kıyı boyunca toprak ve su arasında eşit olmayan ısınma farkı, alçak basınç alanlarına yüksekten hava taşımak için basınç farkı kuvveti nedeniyle eşit olmayan baskılar oluşturur. Gün boyunca, deniz meltemi geliştirir ve geceleri, bu yerlerde karadan denize doğru meltemler oluşur.

Hava kütlelerinin yatay olarak, birim zamanda aldığı yola Rüzgarın Hızı denir.

Rüzgârın Hızı saatte kilometre (km/saat) ya da saniyede metre olarak ifade edilir.

Denizcilikte, Rüzgarın Hızını belirtmek için Km yerine Knot kullanılır.  1 Knot, 1 Deniz miline eşittir.
1 Knot = 1.852 Km/Saat = 1 Deniz mili/Saat(nm/h)
1 Knot = 0,514 Metre/Saniye(m/sec)
1 Km/Saat = 0277 Metre/Saniye =0,54 knot
1 Metre/Saniye = 3,6 Km/Saat = 1,945 knot

Rüzgâr hızı Anemometre adı verilen bir aletle ölçülür.

Rüzgârın hem hızını, hem de yönünü ölçen cihazlara Anemograf denir.

RÜZGAR YÖNLERİ

YILDIZ: Kuzeyden esen, ismi yerel balıkçılar tarafından verilen soğuk rüzgar. Genellikle Karadeniz ve Marmara denizi üzerinden bir soğuk cephenin geçişinden sonra eser. Yazın serin, kışın ise soğuk hava taşır.

KARAYEL: Kuzeybatıdan esen etkili ve soğuk rüzgar.  Karadeniz'in etkili rüzgarıdır. Denizde sert fırtınalara neden olur. Genelde yağış öncesi ortaya çıkar ve yağış getirir.

LODOS: Türkiye’nin batı kesimlerinde, güney batı yönlerden esen sıcak rüzgar. Bazen hızı ve hamlesi 40 ile 60 Knots’a kadar ulaşarak etkili olur. Denizciler için oldukça önemlidir. Yağmurun peşinden sıcak bir havaya neden olur. Özellikle kış mevsiminde, sıcak esme özelliği nedeniyle karların erimesine neden olarak zaman zaman taşkın, sel ve su baskınlarına yaratır.  Estiği sürece sıcaklıklarında normallerinden fazla artmasına neden olan bir rüzgardır.
Zaman zaman Ege, Marmara ve Batı Akdeniz’de deniz ulaşımını etkilediği gibi kara ve denizde can ve mal güvenliğini tehlikeye sokacak olaylara neden olarak yaşamı etkiler. "Lodos'un gözü yaşlı olur" deyimi vardır.
Uzun süreli Lodos esmesinin arkasından mutlaka yağış gelir.

KIBLE :Güneyden esen, güney yönünü simgeleyen “kıble”den ismini alan, oldukça sıcak ve nemli rüzgar.

Orta Akdeniz’de oluşan alçak basınç merkezi ülkemizde bu tür rüzgarın gözlenmesini sağlayan etkenlerdendir.

POYRAZ: Kuzeydoğudan esen, Karadeniz’in kuzey doğuya bakan kıyıları ile İstanbul Boğazı’nda hasar yaratabilecek şiddette esen soğuk rüzgar. Güney Rusya üzerinde oluşan yüksek basınç ile yoğun soğuk kararlı havanın güneye, Karadeniz’in nispeten sıcak deniz yüzeyine doğru uzanması nedeniyle, güneyde oldukça kararsız ve hamleli Poyraz rüzgarı oluşur.

Poyrazın şiddeti ve hamlesi, kuzeydeki yüksek basınç ile güneydeki, yani Karadeniz üzerindeki alçak basıncın arasındaki basınç farkına bağlıdır. Basınç farkı fazlalaştıkça rüzgarın hızı ve hamlesi artar. Poyraz, aynı zamanda kış mevsiminde Türkiye’nin kuzey kıyılarında, Karadeniz’de ve Karadeniz’e bakan taraflarda kar yağışına neden olur.

GÜN DOĞUSU:Doğudan esen soğuk ve kuru rüzgar.

Güney Rusya ile Kafkaslarda yüksek basıncın görülmesi durumunda bu rüzgar tip daha çok gözlemlenir. Gün doğusu rüzgar genellikle yağışın kesilmesine neden olur.

GÜN BATISI:Batıdan esen sıcak ve nemli rüzgar.

Gün batısı özellikle yurdun batı kesimlerinde yağışlara neden olur. Marmara ve Karadeniz üzerinden alçak basınç ve cephe sistemlerinin her geçişinde gözlenen ve zaman zaman denizde ve karada yaşamı etkiler.

KEŞİŞLEME:Güneydoğudan esen ve ismi yerel denizciler tarafından verilen oldukça kuru ve sıcak rüzgar.

Etkilediği yerlerde sıcaklıkların artmasına neden olduğu gibi havayı da kurutur.

Kerte : Yönleri aralarında yarıya bölmek suretiyle eski pusulalarda kullanılan Kerte taksimatı ortaya çıkmıştır.

Eski pusulalarda 360° = 32 Kerte ile ifade edilirdi.  1 KERTE = 11° 15′

Derece ve Kerte Cinsinden Rüzgar Yönleri

Rüzgarların Derece ve Kerte Cinsinden Açıları  

MAHALLİ RÜZGARLAR

MELTEM: Tüm yaz boyunca Doğu Akdeniz’de düzenli olarak esen kuzeybatılı rüzgar. Özellikle Temmuz ve Ağustos aylarında hem çok düzenli hem de kuvvetli olarak eser. Musonların oluşum şekillerine benzerlikleri vardır. Genellikle Doğu Akdeniz’de alçak basınç oluştuğunda veya yerleştiğinde görülür. Hızı 15-20 Knots’dur. Öğleden sonra zaman zaman hızı 30 Knots’u bulur. Geceleri ise rüzgarın hızında azalma görülür. Aynı özellikleri taşıyan ve Ege’de esen rüzgar da yerel ifadeyle İMBAT olarak isimlendirilir. 

Şiddetli Rüzgar ve Fırtınadan Korunma

-Son meteorolojik durumla ilgili güncel bilgiye sahip olun

-Fırtına uyarılarını radyo ve TV den takip edin. Meteoroloji’den telefonla bilgi alın.

*Fırtınadan önce

   "Hazırlıklı olun"
   "Güvende olun"
   "Tedbiri elden bırakmayın"

-Fırtına uyarılarını radyo ve TV den takip edin.Meteoroloji’den telefonla bilgi alın.

-Merdiven, bahçe mobilyası gibi serbest nesneleri ya da pencere ve camları kırıp içeri girebilecek her şeyi emniyete alın.

-Kapı ve pencereleri, özellikle evin rüzgar alan tarafında olanları, garaj kapısı gibi büyük kapıları kapatın ve emniyetli bir şekilde bağlayın.

-Araçları, varsa garaja park edin, yoksa onları bina, ağaç, duvar ve çitlerden uzakta tutun.

-Çatı katı /tavan arası kapılarını ya da kapaklarını kapatın ve sürgüyle emniyete alın.

-Eğer pencerelerde panjur / kepenk varsa bunların kapatılıp bağlandığından emin olun.

-Eğer bacalar uzun ve kötü durumdaysa mümkün olduğunca sağlamlaştırın.

-Afet ilk yardım çantasını yanınıza alın.

*Fırtına sırasında

-Mümkün olduğunca içerde kalın.

-Dışarı çıkarsanız, bina ve ağaçlara yakın yerlerde yürümeyin ve onlara sığınmayın.

-Duvar ve çitlerin korunaklı tarafından uzak durun, korunaklı tarafa yıkılacağını unutmayın.

-Fırtına devam ederken hasarı onarmak için dışarı çıkmayın.

-Evinize girerken ve çıkarken kapıları arkanızdan kapatın ve güvenli yolu tercih edin.

-İçerdeki kapıları yalnızca ihtiyacınız olduğunda açın ve arkanızdan kapatın.

-Fırtınaya maruz kalan yollarda araba kullanıyorsanız (köprüler ve viyadükler) dikkatli olun --mümkünse yolculuğunuzu erteleyin ya da alternatif yollar bulun.

-Eğer yüksek bir aracınız varsa ya da yüksek bir aracı çekiyorsanız daha da dikkatli olun, yavaşlayın ve yandan esen rüzgara dikkat edin.

-Gerçekten gerekli olmadığı sürece yolculuk yapmayın.

*Fırtınadan sonra
"Tedbiri elden bırakmayın"

-Yere düşmüş ya da hala sallanmakta olan elektrik / telefon kablolarına dokunmayın.

-Duvar, bina ve ağaçlara yakın yürümeyin, fırtınanın zayıflatmış olabileceğini unutmayın.

-Savunmasız komşu ve yakınlarınızın güvende olduğundan emin olun ve tamirat için gerekli düzenlemeleri yapmalarına yardım edin.